گـروه اجتمـاعـي: كودك‌همسري از پديده‌هايي است كه در برخي مناطق كشورمان شايع بوده و سالانه تعداد زيادي كودك زير سن قانوني بدون اينكه ازدواجشان در جايي ثبت شود به عقد مردان بزرگ‌تر از خود درمي‌آيند. براساس آمار سرشماري سال95 حدود 10ميليون و 930هزار دختر زير 18سال در كشور زندگي مي‌كنند كه 373هزار نفر آنها متاهل، 942نفر بيوه و 7هزار نفر از اين تعداد نيز مطلقه هستند. فراكسيون زنان مجلس سال95 طرحي را با عنوان «كودك‌همسري» تدوين كرد كه براساس آن حداقل سن ازدواج دختران به ۱۶سال و پسران به ۱۸سال افزايش پيدا كرده و ازدواج دختران زير 13سال نيز ممنوع شود اما در نهايت اين طرح با مخالفت اعضاي كميسيون قضايي مجلس روبه‌رو شد و علت آن مغاير بودن اين طرح با شرع اعلام شد. اين در حالي است كه فاطمه ذوالقدر، نماينده مجلس كه يكي از نمايندگاني است كه منع ازدواج كودكان زير 13سال را در مجلس پيگيري مي‌كند از 42هزار ازدواج زير 13سال در كشور خبر مي‌دهد كه آمار غيررسمي اين نوع ازدواج‌ها بسيار بيشتر از اين رقم و اعداد است. بعد از رسانه‌اي شدن اين ماجرا روز شنبه معصومه ابتكار، معاون رئيس‌جمهور در امور زنان و خانواده در صفحه توييتر خود نوشت: «امروز با هماهنگي‌هاي به‌عمل‌آمده، مقرر شد لايحه اصلاح ماده۱۰۴۱ قانون مدني براي ممنوعيت ازدواج زير ۱۳سال تا هفته آينده به دولت ارسال شود.»

اما اوايل هفته بود كه جمعيت امداد دانشجويي امام‌علي(ع) در حساب توييتري خود خبر از ازدواج دختربچه 11ساله‌اي با نام مستعار رها با مردي 44ساله در يكي از روستاهاي استان ايلام داد. رها دختر 11ساله‌اي كه ساكن شهريار در استان تهران بوده، به صلاحديد پدر و با مهريه و شيربهاي 15ميليون توماني به ازدواج مردي 44ساله از روستاي هليلان شهرستان چرداول استان ايلام درآمده و 6‌ماه قبل زندگي مشترك خود را با اين مرد كه صاحب همسر و 7فرزند است، آغاز كرده و حالا با حكم دادستاني رها به بهزيستي سپرده شده است. چندي قبل نيز خبر از ازدواج يك كودك در خراسان رضوي داده شد كه با ورود بموقع دادستان خراسان رضوي از ازدواج دختر 9ساله افغان با مرد 36ساله ممانعت شد.
زهرا كهرام، از اعضاي جمعيت امداد دانشجويي مردمي امام‌علي(ع) با بيان اينكه رها يكي از قربانيان پديده كودك‌همسري در كشورمان است، به همشهري گفت: جمعيت امام‌علي(ع) طرحي را با عنوان طرح مادرانه با هدف حمايت از مادران باردار و نوزادان در شرايط فقر و حمايت از زنان و مادران در معرض خطر در استان ايلام در دست اجرا دارد. هدف از اين طرح شناسايي، ويزيت و توزيع پك‌هاي بهداشتي و دارويي به مادران باردار كم‌سن‌وسال، زنان حاشيه‌نشين و يا درگير اعتياد و... با حضور پزشكان و روانشناسان است.
به گفته وي با خواست يكي از اهالي روستاي هليلان قرار شد ويزيت بانوان روستا در خانه وي انجام شود كه مددكاران جمعيت امام‌علي متوجه شدند همسر دوم اين مرد، دختري 11ساله است كه 6‌ماه قبل به ازدواج وي درآمده. كهرام ادامه داد: ‌رها دختري 11ساله است كه تا كلاس چهارم دبستان درس خوانده و پدر، مادر و برادر بزرگش اعتياد دارند. اين دختر هنوز به بلوغ جسمي نرسيده و از 6‌ماه گذشته همسر دوم اين مرد شده است.
به گفته وي با اطلاع از اين مسئله، موضوع به بهزيستي اطلاع داده شد و مسئولان بهزيستي نيز به اين مسئله ورود پيدا كردند. از سوي ديگر خانم طيبه سياوشي، نماينده مردم تهران در مجلس نيز با تماسي كه با جمعيت امام‌علي داشتند موضوع را پيگيري كرده و رئيس بهزيستي و دادستان ايلام نيز دستور پيگيري ماجرا را صادر كردند و در نهايت روز يكشنبه 21بهمن رها تحويل سازمان بهزيستي شد. به گفته كهرام براي همسر و پدر رها نيز پرونده قضايي تشكيل شده و قوه قضاييه در حال پيگيري اين ماجراست.
رضا جعفري، مديركل دفتر آسيب‌ديدگان اجتماعي سازمان بهزيستي كشور نيز با بيان اينكه ورود بهنگام دادستاني ايلام در موضوع ازدواج رها حركتي تأثير‌گذار و نشان‌دهنده دغدغه جامعه نسبت به ازدواج دختران كم‌سن‌وسال است، گفت: ازدواج در سن پايين مشكلات عديده‌اي را براي دختران به همراه خواهد داشت، چراكه بدن اين دختران آمادگي لازم را براي زندگي مشترك و در نهايت فرزنددار شدن ندارد.
جعفري با بيان اينكه اين ازدواج‌ها تحميلي و اجباري است، گفت: در ازدواج‌هايي كه در سنين پايين انجام مي‌شود رد پايي از فقر اقتصادي، فقر فرهنگي، فقر اجتماعي و... ديده مي‌شود و مي‌توان گفت كه ازدواج در سنين پايين به‌نوعي كودك‌آزاري است و برخي آمارهاي خشونت خانگي در خانواده‌هايي ثبت مي‌شود كه ازدواج‌ها در سنين كودكي انجام شده است. اين نوع ازدواج‌ها مانع از تحصيل كودك مي‌شود و باعث مي‌شود كودكي كه ازدواج مي‌كند از بسياري از مزاياي اجتماعي در درازمدت محروم شود.
به گفته وي خرده‌فرهنگ‌هايي در خصوص ازدواج كودكان در سنين پايين در كشور وجود دارد كه اين نوع ازدواج‌ها امري متعارف در فرهنگ آنها تلقي مي‌شود اما بايد راهي را دنبال كنيم كه در نهايت به تغيير باورها و نگرش‌هاي خانواده‌ها نسبت به ازدواج در سنين پايين برسيم.
جعفري با اشاره به ماده1041 قانون مدني گفت: براساس اين ماده قانوني «عقد نكاح دختر قبل از رسيدن به سن 13سال تمام شمسي و پسر قبل از رسيدن به سن 15سال تمام شمسي منوط است به اذن ولي به شرط رعايت مصلحت با تشخيص دادگاه صالح» اما با توجه به فقه پويايي كه داريم هميشه راهكارهايي وجود داشته كه در برخي مسائل به بن‌بست نخوريم. اميدواريم درباره ازدواج كودكان كم‌سن‌وسال نيز به راهكاري منطقي برسيم كه بتواند احقاق حقوق اين كودكان را در پي داشته باشد.

رها به بهزيستي سپرده شده است
زهرا همتي، رئيس بهزيستي استان ايلام نيز با اشاره به اينكه رها اكنون در يكي از مراكز بهزيستي استان ايلام تحت نظر روانشناس و مددكار است، گفت: اقدامات روانشناسي و مددكاري براي رها انجام مي‌شود تا مقداري از فشارهاي روحي و رواني كه در اين مدت به رها وارد شده، كم شود.
رئيس بهزيستي استان ايلام به همشهري گفت: رها با حكم دادستاني تحويل بهزيستي شده و چنانچه قرار باشد به خانواده پدري تحويل داده شود، صلاحيت و شرايط خانواده بررسي مي‌شود اما تا زماني كه خانواده وي صلاحيت نداشته باشند رها به خانواده تحويل داده نمي‌شود.
وي گفت: تا زماني كه رها به سن 13سالگي نرسد، ازدواج وي غيرقانوني تلقي مي‌شود، بنابراين تا زمان صدور حكم دادستاني رها در بهزيستي و تحت نظر روانشناس و مددكار زندگي مي‌كند تا وضعيت وي تعيين تكليف شود. رئيس بهزيستي استان ايلام گفت: روزهاي اولي كه از موضوع ازدواج رها مطلع شده بوديم مردم روستا با ما هيچ‌گونه همكاري نمي‌كردند و اطلاعاتي به ما نمي‌دادند اما كم‌كم توانستيم اطلاعاتي درباره اين واقعه به‌ دست بياوريم.
همتي تصريح كرد: بعد از رسانه‌اي شدن اين ماجرا چندين مورد تماس تلفني داشتيم مبني بر اينكه چندين دختر با سن كم در حال ازدواج هستند و برخي از آنها نامزد كرده‌اند كه كارشناسان بهزيستي در حال بررسي صحت و سقم اين ماجراها بوده و درصورت اثبات سن زير 13سال اين كودكان به اين مسئله با حكم دادستاني ورود پيدا مي‌كنند.
رئيس بهزيستي استان ايلام با بيان اينكه رها فقط يك نفر نيست كه دچار كودك‌همسري شده است، گفت: لازم است كارگروهي در كشور شكل بگيرد و روي مسئله كودك‌همسري فرهنگسازي‌ انجام شود تا در آينده شاهد اين قبيل ازدواج‌ها كه آسيب‌ها و صدمات زيادي را براي كودكان به همراه دارد، نباشيم.

واكنش‌ها به ازدواج كودك ايلامي

محمد شريعتمداري، وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي در واكنش به اين ماجرا در صفحه توييتر خود نوشت: «به لطف خدا و همت همكاران و پايمردي دادستان محترم ايلام، دختر 11ساله عزيزم رها، كه بنا به تصميمي غلط، قرار بود نوعروس مردي 5برابر سنش شود، تحت حمايت سازمان بهزيستي قرار گرفت.» همچنين آذر منصوري، فعال حقوق زنان در حساب توييتري خود نوشته است: موافقين ‌كودك‌همسري كه آمار ازدواج ‌‌كودكان را باور ندارند و در جست‌وجوي مصداق عيني هستند، گزارش رها را با دقت بخوانند. چه كساني پاسخگوي ظلمي هستند كه به رها شده است؟ چند نمونه مانند رها بايد قرباني مقاومت در برابر اصلاح قانون سن ازدواج شوند تا شما به اصلاح اين قانون رضايت دهيد؟

كدام استان‌ها بيشترين كودك‌همسري را شاهد هستند؟

آمارهاي ثبت احوال در سال95 نشان مي‌دهد كه استان خراسان رضوي با ثبت بيش از 6هزار مورد ازدواج كودكان در رتبه اول، آذربايجان شرقي با بيش از 4هزار مورد رتبه دوم، خوزستان نيز با ثبت حدود 2هزار و 500مورد رتبه سوم ازدواج كودكان در سنين 10 تا 14سال را به‌خود اختصاص داده‌اند. بيشترين آمار ازدواج و طلاق كودكان هم در استان‌هاي سيستان و بلوچستان، خوزستان، خراسان رضوي، آذربايجان شرقي و غربي، فارس، زنجان، تهران، همدان و مازندران ثبت شده است.